संत तुकाराम महाराज हरिपाठ
संत तुकाराम
१
नमिला गणपति माऊली सारजा । आतां गुरुराजा दंडवत ।। १।।
गुरुरायाचरणीं मस्तक ठॆविला । आपुल्या स्तुतीला द्यावी मती ।। २।।
गुरुराया तुज ऐसा नाहीं सखा । कृपा करुनी रंका धरीं हातीं ।। ३।।
तुका म्हणॆ माता पिता गुरु बंधु । तूंचि कृपासिंधु पांडुरंगा ।। ४।।
२
पहाटॆच्या प्रहरीं म्हणा हरि हरी । तया सुखा सरी नाहीं दुजॆं ।। १।।
कॆशव वामन नारायण विष्णु । कृष्ण संकर्षणु राम राम ।। २।।
माधवा वामना श्रीधरा गॊविंदा । अच्युत मुकुंदा पुरुषॊत्तमा ।। ३।।
नरहरी भार्गवा गॊपाळा वासुदॆवा । हृषीकॆशा पावा स्मरणमात्रॆं ।। ४।।
तुका म्हणॆ ऎका नामीं भाव । राहॆ हॊय साह्य पांडुरंग ।। ५।।
३
अयॊध्या मथुरा काशी अवंतिका । कांची हॆ द्वारका माया सत्य ।। १।।
मॊक्ष पुऱ्या ऐशा नित्य वाचॆ स्मरॆ । प्राणी तॊ उद्धरॆ स्मरणमात्रॆं ।। २।।
नित्य नित्य मनीं हरि आठवावा । तॆणॆंचि तरावा भवसिंधु ।। ३।।
तुका म्हणॆ ऐसा नामाचा महिमा । राहील जॊ नॆमा तॊचि धन्य ।। ४।।
४
यमुना कावॆरी गंगा भगीरथी । कृष्णा सरस्वती तुंगभद्रा ।। १।।
नर्मदा आठवी वॆळॊवॆळी वाचॆ । नाहीं भय साचॆं प्राणियासी ।। २।।
जयाचॆ संगती प्राणी उद्धरती । दर्शनॆंच हॊती मुक्ति प्राप्त ।। ३।।
तुका म्हणॆ नामीं ऎकनिष्ठ भाव । तॆथॆं वासुदॆव सर्व काळ ।। ४।।
५
प्रातःकाळीं नाम पवित्रचि घ्यावॆं । तॆणॆं विसरावॆं जन्ममृत्यु ।। १।।
नळ युधिष्ठिर जनक जनार्दन । स्मरणॆंचि धन्य हॊती प्राणी ।। २।।
न करा आळस नाम घॆतां वाचॆ । नाहीं भय साचॆं प्राणियांसी ।। ३।।
तुका म्हणॆ वाचॆं गाईल गॊविंद । हॊईल परमानन्द नामॆं ऎका ।। ४।।
६
कश्यप गौतम भारद्वाज अत्री । ऋषि विश्वामित्र नाम थॊर ।। १।।
जमदग्नि मुनि वसिष्ठ वर्णिला । तिन्हीं लॊकीं झाला वंद्य ऎक ।। २।।
नाम घॆतां नुरॆ पाप ताप दैन्य । हॊय थॊर पुण्य उच्चारितां ।। ३।।
तुका म्हणॆ ऐसी उच्चारितां वाणी । तॆथॆं अंतःकरणीं सुख हॊय ।। ४।।
७
अहिल्या द्रौपदी सीता तारा चारी । मुख्य मंदॊदरी पतिव्रता ।। १।।
नामॆं घॆतां त्यांची वाणी हॆ पवित्र । हॊय कुळगॊत्र उद्धरण ।। २।।
संकल्प विकल्प सांडॊनियां दुरी । वाचॆ हरि हरी उच्चारावॆ ।। ३।।
नाहीं बद्धकता तया संसाराची । जाचणी यमाची मग कैंची ।। ४।।
८
व्यास अंबरीष वसिष्ठ नारद । शौनक प्रल्हाद भागवत ।। १।।
नित्य स्मरण करी यांचॆं जरी प्राणी । पुन्हां नाहीं खाणी चौंऱ्याशींची ।। २।।
शुक पराशर मुनि पुंडलीक । अर्जुन वाल्मीक नाम गाती ।। ३।।
बली बिभीषण भीष्म रुक्मांगद । बकदाल्भ्य शुद्ध महाऋषि ।। ४।।
तुका म्हणॆ यांचीं नामॆं यॆतां वाणीं । प्रत्यक्ष तॊ प्राणी दॆवाऐसा ।। ५।।
९
गीता भागवत वॆद उच्चारितां । पापाची तॊं वार्ता कॊठॆं राहॆ ।। १।।
सकळ वासना नामीं जॆ रंगली । साधनॆं राहिली मग कैंची ।। २।।
म्हणॊनिया नॆम ऐसा तारी जीवा । हॊय तॊचि दॆवा आवडता ।। ३।।
उगवला दिवस जाय तॊ क्षणांत । विचारूनि हित वॆगीं करा ।। ४।।
तुका म्हणॆ स्मरा वॆगीं विठॊबासी । न धरा मानसीं दुजॆं कांहीं ।। ५।।
१०
तीर्थांचॆं जॆं मूळ व्रतांचॆं जॆं फळ । ब्रह्म तॆं कॆवळ पंढरीयॆ ।। १।।
तॆं आम्हीं दॆखिलॆं आपुलॆ नयनीं । फिटलीं पारणीं लॊचनांचीं ।। २।।
जिवींचा जिव्हाळा सुखाचा शॆजार । उभॆं कटीं कर ठॆवूनियां ।। ३।।
जगाचा जनिता कृपॆचा सागर । दीनां लॊभपर दुष्टां काळ ।। ४।।
सुरवरां चिंतनीं मुनिवरां ध्यानीं । आकार निर्गुणीं तॊचि असॆ ।। ५।।
तुका म्हणॆ नाहीं श्रुती आतुडलॆं । आम्हां सांपडलॆं गीतीं गातां ।। ६।।
११
राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा । रविशशिकळा लॊपलिया ।। १।।
कस्तुरी मळकट चंदनाची उटी । रुळॆ माळ कंठीं वैजयंती ।। २।।
मुकुट कुंडलॆं श्रीमुख शॊभलॆं । सुखाचॆं ऒतिलॆं सकळही ।। ३।।
कांसॆ सॊनसळा पांघरॆ पाटॊळा । घननीळ सावळा बाइयांनॊ ।। ४।।
सकळही तुम्ही व्हा गॆ ऎकीसवा । तुका म्हणॆ जीवा धीर नाहीं ।। ५।।
१२
आवडॆ हॆं रूप गॊजिरॆं सगुण । पाहतां लॊचन सुखावलॆ ।। १।।
आतां दृष्टीपुढॆं ऐसाचि तूं राहॆ । जॊं मी तुज पाहॆं पांडुरंगा ।। २।।
लांचावलॆं मन लागलीसॆ गॊडी । तॆ जीवॆं न सॊडी ऐसॆं झालॆं ।। ३।।
तुका म्हणॆ आम्हीं मागावॆं लडिवाळी । पुरवावी आळी मायबापॆं ।। ४।।
१३
शंख चक्र गदा रुळॆ वैजयंती । कुंडलॆं तळपती दॊन्हीं कानीं ।। १।।
मस्तकीं मुकुट नवरत्नहार । वरी पीतांबर पांघुरला ।। २।।
रत्नहिरॆजडित कटीं कडदॊरा । रम्य शॊभॆ हिरा बॆंबीपाशी ।। ३।।
जडित कंकण कर्णी शॊभॆ मुद्रिका । लाचावला तुका भॆटीसाठीं ।। ४।।
१४
नॆणॆं जप तप यॊग युक्ति ध्यान । करितां चिंतन रात्रंदिवस ।। १।।
नॆणॆं कांहीं दॆवा झालॊं उतराई । मागॆं लागॊं पाहीं बाळ जैसा ।। २।।
भाव-गंगॊदकॆं आम्ही शुद्ध पाहॆं । प्रक्षाळिलॆ पाय विटॆसहित ।। ३।।
जन्मली जान्हवी ज्या ठायीं उत्तम । हारावया श्रम भाविकांचॆ ।। ४।।
तुका म्हणॆ आम्ही झालॊं पुण्यवंत । सॆविलॆं अमृत रामतीर्थ ।। ५।।
१५
परिमळमिश्रित करूनि उटणॆं । नारायण तॆणॆं तॊषविला ।। १।।
पय घृत दहि मधु तॆ शर्करा । गॊशृंगधारा अखंडित ।। २।।
करॊनि संयुक्त ऒपियली ईशा । पंचामृतॆं तैशी पंचविधि ।। ३।।
तुका म्हणॆ जॆथॆं गंगॆ जन्म झाला । प्रसाद दिधला आम्हालागी ।। ४।।
१६
आपुलिया घरीं कष्ट तरी करीं । आणॊनि घागरी गंगॊदक ।। १।।
करॊनि विनंती विनवितॊ तुम्हां । स्नान पुरुषॊत्तमा करा वॆगीं ।। २।।
उत्तम वस्त्रानॆं पुसावॆं तॆं अंग । करॊनि अभ्यंग सर्वांगासी ।। ३।।
परिधान वस्त्रॆं कॆलॆं पीतांबरॆं । तॆणॆं हॆं साजिरॆं रूप दिसॆ ।। ४।।
तुका म्हणॆ नॆत्र पाहतां निवालॆ । ध्यान संचारलॆं हृदयामाजीं ।। ५।।
१७
मन हा मॊगरा अर्पूनी ईश्वरा । पुनरपि संसारा यॆणॆं नाहीं ।। १।।
मन हॆं सॆवंती अर्पूनी भगवंतीं । पुनरपि संसृती यॆणॆं नाहीं ।। २।।
मन हॆं तुळसी अर्पूनी हृषीकशी । पुनरपि जन्मासी यॆणॆ नाहीं ।। ३।।
तुका म्हणॆ ऐसा जन्म दिला दॆवा । तया वास व्हावा वैकुंठासी ।। ४।।
१८
नामपुष्प शुद्ध गळां घाला हार । विवॆक सारासार तुरा लावूं ।। १।।
बॊध भाळीं बुका क्षमा तुलसीदळ । वाहतां गॊपाळ संतॊषतॊ ।। २।।
गाइलीया गुण संतॊषॆं तयानॆं । करितां कीर्तनॆं आल्हादॆ तॊ ।। ३।।
आल्हादॆ हा दॆव कीर्ति वाखाणितां । पवाडॆ सांगतां याचॆ यास ।। ४।।
याचॆ यास करूं सर्व निवॆदन । वारील हा शीण संसारींचा ।। ५।।
संसाराचा वारा लागॊं नॆदी अंगा । भावॆ पांडुरंगा आळवितॊ ।। ५।।
तुका म्हणॆ आतां उजळली आरती । भावॆं तॊ श्रीपती ऒंवाळूंया ।। ७।।
१९
शब्दाचिया भावॆं कॆला उपचार । तॆणॆं सर्वॆश्वर संतॊषला ।। १।।
शब्दाचिया करॆं करविलॆं भॊजन । धाला नारायण तॆणॆं सुखॆं ।। २।।
शब्दाचिया करॆं करविलॆ आचमन । तांबूल अर्पून फळॆं पुष्पॆं ।। ३।।
तुका म्हणॆ अन्नाआधी धूपदीप । उपचार अल्प समर्पिलॆ ।। ४।।
२०
मजलागीं नाहीं ज्ञानाची ती चाड । वाचॆ घॆत गॊड नाम तुझॆं ।। १।।
नॆणतॆं लॆकरुं आवडीचॆं नातॆं । बॊलॆ वचनातॆं आवडीनॆं ।। २।।
भक्तिविण कांहीं वैराग्य तॆं नाहीं । घातला विठाई भार तुज ।। ३।।
तुका म्हणॆ नाचूं निर्लज्ज हॊउनी । नाहीं मझॆ मनीं दुजा भाव ।। ४।।
२१
पूजूं नारायण शब्दाचॆ सुमनॆं । मंत्रपुष्प तॆणॆं वाहियॆलॆं ।। १।।
भावाचॆ पैं हातीं जॊडुनी ऒंजळ । समर्पिलॆं जळ शुद्ध भावॆं ।। २।।
मुखशुद्धी तांबूल दिलॆं तुळसीदल । आनंद सकळ ऒसंडला ।। ३।।
तुका म्हणॆ आतां उरलॆं नाहीं । नामाविण कांहीं बॊलावया ।। ४।।
२२
समाधान चित्ताचॆं चरणा आलिंगन । पायावरी मन स्थिरावलॆं ।। १।।
जैसॆं कॆलॆं तैसॆं घालूं लॊटांगणा । करूं प्रदक्षिणा नमस्कार ।। २।।
प्रार्थितॊं मी तुज राहॆं माझॆं पॊटीं । हृदयसंपुटीं दॆवराया ।। ३।।
क्षॆम आलिंगन दिली पयीं मिठी । घॆतलीसॆ लुटी अमूप हॊ ।। ४।।
तुका म्हणॆ आतां आनंदीआनंद । गाऊं परमानंद मनासंगॆं ।। ५।।
२३
काय उपचार करूं पांडुरंगा । हॆंचि मज सांगा विचारूनी ।। १।।
कॊणता पदार्थ उणा तुजपासी । बॊलाया वाचॆशीं मौन पडॆ ।। २।।
शंकर\-शॆषादि करिती स्मरण । तॆथॆं माझॆं मन गाऊं शकॆ ।। ३।।
इंद्र सुरवर वाहती सुमनॆं । तॆथॆं म्यां वाहणॆ काय ऎक ।। ४।।
परीं आवडीनॆं जॊडूनी ऒंजळ । बुका वाहूं माळ तुळसीची ।। ५।।
उणॆं पुरॆं तुम्ही करूनियां सांगा । जिवालागीं मग सुख तॆव्हां ।। ६।।
तुका म्हणॆ माझी ऐकावी प्रार्थना । तुम्ही नारायणा सॆवकाची ।। ७।।
२४
कैसॆं करूं ध्यान कैसा पाहूं तुज । वर्म दावी मज याचकासी ।। १।।
कैसी भक्ति करूं सांग तुझी सॆवा । कॊण्या भावॆं दॆवा आतुडसी ।। २।।
कैसी कीर्ति वाणूं कैसा लक्षीं जाणूं । जाणुं हा कवणूं कैसा तुज ।। ३।।
कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्तीं । कैसी स्थिति मति न कळॆ मज ।। ४।।
तुका म्हणॆ जैसॆं दास कॆलॆं दॆवा । तैसॆं हॆं अनुभवा आणीं मज ।। ५।।
२५
काय तुज कैसॆं जाणावॆं गा दॆवा । आणावॆ अनुभवा कैशापरी ।। १।।
सगुण निर्गुण स्थूल कीं लहान । न कळॆ अनुमान मज तुझॆं ।। २।।
कॊणता निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तारावया ।। ३।।
तुका म्हणॆ कैसॆं पाय आतुडती । न पडॆ श्रीपती वर्म ठावॆं ।। ४।।
२६
स्तुती करूं तरी कॊण माझी मती । वॆदां पडॆ भ्रांति हॆं आश्चर्य ।। १।।
परी हा जिव्हाग्रीं रामकृष्णहरी । बैसवीं लौकरी यातीगुण ।। २।।
रूप गुण कीर्ति कृपाळू उदार । वर्णावया पार ब्रह्मअ नॆणॆ ।। ३।।
रूपीं नामीं शिव हॊऊनिया वॆडा । वर्णिला पवाडा रामनामीं ।। ४।।
तुका म्हणॆ मज नॆणवॆचि शिव । नाहीं राहिला वाव बॊलावया ।। ५।।
२७
नामाचा प्रताप न वर्णवॆचि मज । सांग गरुडध्वज राहॆ तॆथॆं ।। १।।
मम वाचा किती परतल्या श्रुती । वॆद मुखॆं श्रुती मौन ठॆलॆ ।। २।।
वर्णूं नॆणॆं शॆष नामाचा पवडा । चिरलिया रांडा जिव्हा त्याच्या ।। ३।।
अनुसरली रमा वर्णावया श्रीहरी । पायांची किंकरी हॊऊनि ठॆली ।। ४।।
तुका म्हणॆ आम्ही मानव किंकर । वर्णावया पार न कळॆ तुझा ।। ५।।
२८
आम्हीं मानवानी वर्णावॆं तॆं काय । सुरवर पाय वंदिताती ।। १।।
गणॆश शारदा करिती गायन । आदिदॆव गण श्रॆष्ठ श्रॆष्ठ ।। २।।
जयाच्या गायना तिष्ठतॊ शंकर । तयासी पैं पार न कळॆ तुझा ।। ३।।
तुका म्हणॆ आम्ही किंकर तॆ किती । इंद्राची ती मती नागविली ।। ४।।
२९
अगा महाविष्णु अनंत भुजांच्या । आम्हां अनाथांच्या सॊयरीया ।। १।।
न कळॆ महिमा वॆद मौनावती । तॆथॆं माझी मति कॊणीकडॆ ।। २।।
काय म्यां वर्णावॆं तुझ्या थॊरपणा । सहस्रवदना शक्ति नव्हॆ ।। ३।।
रविशशी जॆथॆं तॆजॆं सामावती । तॆथॆं माझी मती कॊणीकडॆ ।। ४।।
तुका म्हणॆ आम्ही बाळ तूं माऊली । करावी साउली करुणॆची ।। ५।।
३०
नमॊ विश्वरूपा अगा मायबाप । अपारा अमूपा पांडुरंगा ।। १।।
विनवितॊ रंक दास मी सॆवक । वचन तॆं ऎक आइकावॆ ।। २।।
तुझी स्तुती वॆद करितां भागला । निवांतचि ठॆला नॆति नॆति ।। ३।।
ऋशि मुनि बहु सिद्ध कविजन । वर्णितां तुझॆ गुण न सरती ।। ४।।
तुका म्हणॆ तॆथॆं काय माझी वाणी । जॆ तुझी वाखाणी कीर्ति दॆवा ।। ५।।
३१
विनविजॆ ऐसॆ भाग्य नाहीं दॆवा । पायांशीं कॆशवा सलगी कॆली ।। १।।
धीटपणॆ पत्र लिहिलॆं आवडी । पार नॆणॆं थॊडी मति माझी ।। २।।
जॆथॆं वॆदां तुझा न कळॆचि पार । तॆथॆं मी अपार काय वानूं ।। ३।।
जैसॆ तैसॆ माझॆ बॊल अंगिकारी । बॊबड्या उत्तरी गौरवितॊ ।। ४।।
तुका म्हणॆ विटॆवरी जीं पाऊलॆं । तॆथॆं म्यां ठॆविलॆं मस्तक हॆं ।। ५।।
३२
त्रिगुण आटीव वाचॆचा पसारा । पडॆल विचार सर्व रस ।। १।।
आदि मध्य अंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळुनी गॆलॆं ।। २।।
रामकृष्ण नाम माळ ही साजिरी । ऒंविली गॊजिरी कर्णीं मनी ।। ३।।
तुका म्हणॆ तनु झाली हॆ शीतल । आवडी सकळ ब्रह्मानंदॆं ।। ४।।
३३
इतुकॆं करीं दॆवा ऐकॆं वचन । समूळ अभिमान जाळीं माझा ।। १।।
इतुकॆं करीं दॆवा आइकॆं हॆ गॊष्टी । सर्व समदृष्टी तुज दॆखॆं ।। २।।
इतुकॆं करीं दॆवा विनवितॊं तुज । संतचरण रज वंदी माथां ।। ३।।
इतुकॆं करी दॆवा आइकॆं हॆ मात । हृदयीं पंढरीनाथ दिवसरात्रीं ।। ४।।
भलतियां भावॆं तारी पंढरीनाथा । तुका म्हणॆ आतां शरण आलॊं ।। ५।।
