श्री संत नामदेव महाराज यांची संपूर्ण माहिती

December 14, 2022
12:00 pm

श्री संत नामदेव महाराज यांची संपूर्ण माहिती

संत नामदेव महाराज (जन्म : २६ ऑक्टोबर १२७०; संजीवन समाधी : ३ जुलै १३५०) हे महाराष्ट्रातील वारकरी संतकवी होते. त्यांचे आडनाव रेळेकर असे होते. ते मराठी भाषांमधील सर्वाधिक जुन्या काळातील कवींपैकी एक होते. त्यांनी व्रज भाषांमध्येही काव्ये रचली. शिखांच्या गुरू ग्रंथसाहिबातले चरित्रकार, आत्मचरित्रकार आणि ‘कीर्तना’च्या माध्यमातून भागवत धर्म पंजाबपर्यंत नेणारे आद्य प्रचारक होते. त्यामुळे पंजाबी मंडळी तसेच संबंधित मंडळी आज त्यांच्या जन्मस्थानाचा, नरसी नामदेव या गावाचा विकास करण्यासाठी धडपडत आहेत. नरसी नामदेव हे गांव महाराष्ट्रातील मराठवाड्यामधील हिंगोली जिल्ह्यातील असून तेथील संत नामदेव महाराज यांच्या मंदिराचा जीर्णोद्धार २०१९ला झाला.

भक्तशिरोमणी संत नामदेव हे संत ज्ञानेश्वरांच्या कालखंडात होऊन गेले .वारकरी संप्रदायाचे प्रचारक नामदेव महाराज नामवेदाचे व नामविद्येचे आद्य प्रणेते असलेले महाराष्ट्रातील हे एक थोर संत होत. आपल्या कीर्तनकलेमुळे प्रत्यक्ष पांडुरंगाला डोलायला लावणारी अशी त्यांची कीर्ती होती. संत नामदेव प्रत्यक्ष श्रीविठ्ठलाच्या निकटवर्ती असलेला सखा होता, असे मानले जाते. संत नामदेव हे वारकरी संप्रदायाचे महान प्रचारक असून भारतभर त्यांनी त्या बाबतीत भावनिक एकात्मता साधली. भागवत धर्माची पताका पंजाबपर्यंत घेऊन जाण्याचे कार्य त्यांनी स्वकर्तृत्वाने केले.

दामाशेट्टी हे संत नामदेवांचे वडील व गोणाई त्यांची माता होती. दामाशेटींचा व्यवसाय कपडे शिवणे हा होता. म्हणजे ते शिंपी होते. यांच्या अगोदरच्या सातव्या पिढीतील पुरुष यदुशेट हे सात्त्विक प्रवृत्तीचे भगवद्भक्त होते. सध्याच्या हिंगोली जिल्ह्यातील नरसी-बामणी (नरसी नामदेव) हे संत नामदेवांचे जन्म गाव होय. नामदेवांचा जन्म प्रभव नाम संवत्सरात, शके ११९२ (इ.स.१२७०) मध्ये कार्तिक शुद्ध एकादशीस, रोहिणी नक्षत्रास, रविवारी झाला. संत नामदेवांना ८० वर्षांचे आयुष्य लाभले. त्यांचे बालपण हे पंढरपुरात गेले. त्यांनी लहानपणापासूनच श्रीविठ्ठलाची अनन्यसाधारण भक्ती केली.

संत गोरा कुंभार यांच्याकडे, तेरढोकी येथे निवृत्तीनाथ, ज्ञानेश्वर महाराज, सोपानदेव, मुक्ताबाई, संत नामदेव, चोखामेळा, विसोबा खेचर आदी संतांचा मेळा जमला होता. याच प्रसंगी संत ज्ञानेश्वरांच्या विनंतीवरून गोरोबाकाकांनी उपस्थितांच्या आध्यात्मिक तयारीविषयी आपले मतप्रदर्शन केले होते. या प्रसंगानंतरच संत नामदेवांना विसोबा खेचर हे आध्यात्मिक गुरू म्हणून लाभले.

पत्‍नी राजाई, मोठी बहीण आऊबाई; नारा, विठा, गोंदा, महादा हे त्यांचे चार पुत्र व एक मुलगी लिंबाई असा संत नामदेवांचा परिवार होता. त्यांच्या कुटुंबात एकूण पंधरा माणसे होती. स्वतःला ‘नामयाची दासी’ असे म्हणणाऱ्या संत जनाबाई या त्यांच्या परिवारातील एक सदस्य होत्या.

संत नामदेवाची अभंगगाथा (सुमारे २५०० अभंग) प्रसिद्ध आहे. त्यांनी शौरसेनी भाषेत काही अभंग रचना (सुमारे १२५ पदे) केली. त्यातील सुमारे बासष्ट अभंग (नामदेवजीकी मुखबानी) शीख पंथाच्या गुरुग्रंथ साहेबमध्ये गुरुमुखी लिपीत घेतलेले आहेत. संत नामदेवांनी आदि, समाधी व तीर्थावळी किंवा तीर्थावली या गाथंतील तीन अध्यायांतून संत ज्ञानेश्वरांचे चरित्र सांगितले आहे.

कीर्तनांत अनेक चांगल्या ग्रंथांचा उल्लेख असे. यावरून ते बहुश्रुत व अभ्यासू असल्याचे लक्षात येते. ‘नामदेव कीर्तन करी, पुढे देव नाचे पांडुरंग’- अशी त्यांची योग्यता होती. ’नाचू कीर्तनाचे रंगी, ज्ञानदीप लावू जगी’ हे त्यांच्या आयुष्याचे ध्येय होते.

भागवत धर्माचे एक आद्य प्रचारक म्हणून संत नामदेवांनी संत ज्ञानेश्वरांच्या संजीवन समाधीनंतर सुमारे ५० वर्षे भागवतधर्माचा प्रचार केला. प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये महाराष्ट्राची भावनिक एकात्मता जपण्याचे अवघड काम त्यांनी केले. पंजाबमधील शीख बांधवांना ते आपले वाटतात. शीख बांधव ‘नामदेव बाबा’ म्हणून त्यांचे गुणगान गातात. पंजाबातील ‘शबदकीर्तन’ व महाराष्ट्रातील ‘वारकरी कीर्तन’ यांत विलक्षण साम्य आहे. घुमान (पंजाब) येथे शीख बांधवांनी त्यांचे मंदिर उभारले आहे. बहोरदास, लढ्विष्णूस्वामी, केशव कलाधारी हे त्यांचे पंजाबी शिष्य होत. राजस्थानातील शीख बांधवांनीही नामदेवाची मंदिरे उभारलेली आहेत. `संत शिरोमणी’ असे यथार्थ संबोधन त्यांच्याबद्दल वापरले जाते.

भगवद्भक्तांच्या व साधु-संतांच्या चरण धुळीचा स्पर्श व्हावा म्हणून पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारी ‘पायरीचा दगड’ होण्यात त्यांनी धन्यता मानली. संत नामदेव हे आषाढ वद्य त्रयोदशी, शके १२७२ मध्ये (शनिवारी, दि. ३ जुलै, १३५० रोजी) पंढरपूर येथे पांडुरंगचरणी विलीन झाले. नक्की दिनांकाविषयी एकवाक्यता दिसून येत नाही. कालनिर्णय या दिनदर्शिकेत पुण्यतिथी दिनांक २४ जुलै असा दिलेला आढळतो. संत नामदेव हे कीर्तने करत करत भारतभर फिरले.

मूळ नाव :- नामदेव दामा रेळेकर
समाधि मंदिर :- पंढरपूर
संप्रदाय :- नाथ संप्रदाय, वारकरी,वैष्णव संप्रदाय
गुरू :- विसोबा खेचर
शिष्य :- चोखामेळा
भाषा :- मराठी
साहित्य रचना :- शब्दकीर्तन, अभंगगाथा, अभंग भक्ति कविता
व्यवसाय :- शिंपी, समाजजागृती
वडील :- दामा शेट्टी
आई :- गोणाई

नामदेवांचे बालपण

नामदेव, अगदी लहानपणापासूनच प्रल्हादसारखे होते. ते विठ्ठलाचे महान भक्त होते (Sant Namdev was a great devotee of Lord Vitthala). वयाच्या दुसऱ्या वर्षी, जेव्हा त्यांनी बोलण्यास सुरुवात केली तेव्हा दररोज त्यांची आई गुनाबाई त्यांना देवतांच्या पूजेसाठी विठोबाच्या मंदिरात घेऊन गेल्या तेव्हा त्यांना खूप आनंद झाला. त्याची पुढील पायरी म्हणजे जेव्हा वयाच्या सातव्या वर्षी त्यांनी झांजांची जोडी तयार केली आणि नृत्य, गाणे, भजन गाण्यात वेळ घालवून इतर सर्व गोष्टींकडे-शाळेतले शिक्षण, विश्रांती, झोप इत्यादीकडे दुर्लक्ष केले. विठोबाबद्दलची भक्ती इतकी निर्दोष आणि प्रामाणिक होती की कधीकधी ते त्याला त्यांचा सर्वात प्रिय भाऊ म्हणून मानत असत.

एके दिवशी नामदेवची आई व्यस्त असल्याने तिने नामदेवला विठोबाला नैवेद्याचे भोजन भरवण्यास सांगितले. नामदेव मंदिरात गेला आणि त्याने जेवणाची थाळी विहोबासमोर ठेवली आणि त्याला नैवेद्य स्वीकारण्यास सांगितले. तथापि, विठोबाने नामदेवाची मागणी मान्य नाही केल्यामुळे बालक नामदेव रडू लागला. तेव्हा विठोबाने प्रत्यक्षात मानवी रूप धारण केले आणि कृतज्ञतेने अर्पण स्वीकारले.

नामदेवाच्या आईला आश्चर्य वाटले जेव्हा तिचा मुलगा रिकामी प्लेट घेऊन मोठ्या आनंदाने परत आला आणि त्याने तिला सांगितले की विठोबाने नैवेद्य स्वीकारले. परमेश्वराने खरोखरच त्यांचे अर्पण स्वीकारल्याचे पाहून आईला समाधान वाटले. तिचा नामदेवावरील आनंद आणि अभिमान अमर्याद होता. ती अशा महान भक्ताची आई आहे याबद्दल तिला परमेश्वराची कृतज्ञता वाटली.

नामदेवांना सुरुवातीपासूनच ऐहिक गोष्टींमध्ये रस नव्हता. त्यांना शिंपी म्हणून किंवा आपल्या वडिलांच्या इतर व्यवसायात रस नव्हता. दिवस आणि रात्र विठोबाच्या भक्तीत घालवणे हे त्यांचे एकमेव हित होते. त्यांचे आईवडील म्हातारे झाले कौटुंबिक भरभराट होत चालली होती. म्हणून, त्यांची प्रिय इच्छा अशी होती की नामदेवांनी आपल्या भक्तीसाठी वाजवी मोकळा वेळ न घालवून कुटुंब सुखसोयी राखण्यास मदत करावी. म्हणून नामदेवांना काही दिवस कपड्यांचे तुकडे विकण्यासाठी बाजाराकडे पाठविण्यात आले. पण नामदेव व्यापाराच्या युक्तीने निष्पाप होते. त्यांच्यासाठी, किंमती आणि पैसे आणि त्याचे मूल्य यासारख्या गोष्टी अज्ञात विषय होते. ते कपड्यांसह बाजारात गेले, कारण त्यांच्या वडिलांनी त्यांना भाग पाडले. ते तेथे एका दगडावर भजन करीत बसले, हे विसरूनच की आपण तेथे कपडे विकायला गेलो आहे.

काही तासांनंतर सूर्य मावळला आणि संध्याकाळच्या भक्तीप्रदर्शनासाठी मंदिराकडे जाण्याची वेळ आली. त्यानंतर त्यांना आठवले की त्यांनी कपडे विकले नाही आणि आता आपल्या वडिलांकडून मारहाण केली जाईल. ते मंदिरात जाण्यासाठी अधीर होते. म्हणूनच त्यांनी सर्व कपडे ज्या दगडावर बसले होते त्याला विकून टाकले, म्हणजे त्याने कपडे त्या दगडावर ठेवले आणि पैसे दुसऱ्या दिवशी देण्यासाठी त्या दगडाचा साक्षीदार म्हणून आणखी एक दगड नेमला आणि मंदिरात गेले.

आपल्या मुलाचे धाडस ऐकून नामदेवच्या वडिलांचा राग अनावर झाला आणि त्यांनी पैशाची हमी दिलेला धोंड्या आणण्यास सांगितले. दुसर्‍या दिवशी नामदेव बाजाराकडे परत गेले तेव्हा त्यांना आढळले की कपडे रात्रीच्या वेळी गायब झाले होते आणि त्यांनी दुसरा दगड (धोंड्या) घरी नेला कारण त्याने पैसे देण्यास नकार दिला. त्यानंतर ते मंदिरात गेले आणि त्त्यांनी विठोबाला सर्व घटना सांगितल्या आणि आपल्या अडचणीही सांगितल्या. जेव्हा नामदेवाच्या वडिलांनी त्यांना पैशाची हमी दिलेली धोंड्या दाखवायला सांगितले तेव्हा नामदेव यांनी उत्तर दिले की धोंडय़ाला घराच्या बंद खोलीत ठेवण्यात आले आहे आणि ते मंदिरात पळाले.

जेव्हा वडिलांनी पैशाची मागणी करण्यासाठी खोली उघडली तेव्हा त्यांना आश्चर्य वाटले की, त्यांनी तेथे एक सोन्याचा ढीग पहिला. वडिलांना खूप आनंद झाला; पण नामदेव त्याबद्दल अगदीच उदासीन होते. नंतर त्यांना वाचवल्याबद्दल त्यांनी देवाची स्तुती केली

एकदा नामदेवांची संत ज्ञानदेव व त्यांच्या भावंडाशी भेट झाली. त्या सर्व भावंडांनी नामदेवांना नमस्कार केला; परंतु नामदेवांनी त्यांना परत नमस्कार न करता तसेच बसून राहिले. ते पाहून मुक्ताबाईं नामदेवांना म्हणाली, “तुम्ही विठ्ठलभक्त स्वत:ला समजता, तरीही तुमचा अहंकार काही गेला नाही.” त्यानंतर संत ज्ञानदेवाच्या सांगण्यावरून नामदेवांनी औंढा नागनाथ येथे जाऊन विसोबा खेचरांकडून उपदेश घेतला. त्यांचे शिष्यत्व स्वीकारले.

श्री संत तुकाराम महाराज यांची संपूर्ण माहिती

नामदेवांसंबंधी आख्यायिका

नामदेव महाराज खूप लहान असताना, त्यांच्या वडिलांनी त्यांना सांगितले `आज देवाला प्रसाद तू दाखव. त्या दिवशी नामदेवांनी नुसता नेवैद्य दाखविला नाही तर देवापुढे वाट बघत बसले की केव्हा हा खाईल. त्या अत्यंत निरागस अपेक्षेला मान देऊन प्रत्यक्ष विठ्ठल प्रकट झाले व नामदेवांनी दिलेला प्रसाद त्यांनी ग्रहण केला.
कुत्र्याने चपाती पळवली त्याला ती कोरडी खाऊ लागू नये म्हणून संत नामदेव महाराज, तुपाची वाटी घेऊन त्याच्यामागे लागले.
एकदा महाशिवरात्रीच्या निमित्ताने संत नामदेव औंढा येथे नागनाथाच्या दर्शनासाठी गेले असता मंदिरात भजन/कीर्तन न करण्यास पुजाऱ्यांनी त्यांना विनवले.
त्यांच्या विनंतीस मान ठेवून, नामदेव मंदिराच्या मागील बाजूस बसून दर्शनासाठी नागनाथाची आळवणी करू लागले. नामदेवाची भक्ती बघून त्यांना दर्शन देण्यासाठी देवाने पूर्वाभिमुख असलेले मंदिर फिरवून पश्चिमाभिमुख केले, ते आजतागायत तसेच आहे.

संत नामदेवांचे लग्न

याच दरम्यान नामदेवांचे राधाबाईशी लग्न झाले. राधाबाई ही सांसारिक विचारांची स्त्री होती. नामदेवाच्या आमंत्रणास उत्तर म्हणून, विठ्ठलाने मनुष्याच्या वेषात नामदेवच्या मुलाच्या नामकरण सोहळ्यास हजेरी लावली, मुलाचे नाव ‘नारायण’ ठेवले आणि त्या प्रसंगी त्यांना चांगल्या भेटवस्तू दिल्या. नामदेव आणि राजाई यांना नारा, विठा, गोंडा, महादा आणि लिंबाई नावाची एक मुलगी अशी चार मुले झाली. त्यांची मोठी बहीण औबाईसुद्धा त्यांच्याबरोबर राहत होती. घरात सर्व पंधरा लोक होते.

नामदेवांना वाटले की घरगुती गोष्टींमध्ये, पालकांमध्ये, पत्नीत आणि मुलांमध्ये रस घेणे अधिकच कठीण आहे आणि सर्व लोक किंवा त्यांचे मित्र त्यांना मनापासून जगात परत आणण्यात यशस्वी झाले नाहीत. त्याला फक्त एकच आवड होती आणि ती होती विठोबाची भक्ती. तो विठोबासमोर तासनतास बसून, त्याच्याशी बोलत असे, त्याच्याशी आध्यात्मिक गोष्टींबद्दल चर्चा करीत आणि भजन करीत असे. नामदेवासाठी, विठोबाच प्रत्येक गोष्टीची सुरुवात आणि अंत होता.

संत नामदेवांचे साहित्यिक कार्य

संत नामदेव म्हणजे मराठीतील पहिले चरित्रकार आणि स्वयं-चरित्रकार आणि पंजाबपर्यंत धर्म प्रसार करणारे भागवत-धर्माचे अग्रणी लेखक. संत नामदेव हे महाराष्ट्राचे प्रख्यात धार्मिक कवी मानले जातात. ईश्वराला अनन्यभावानं शरण जाणं ही नामदेवांच्या कवित्वामागील प्रमुख प्रेरणा होती.

“विठ्ठल आवडी प्रेमभावे, आधी रचिली पंढरी । मग वैकुंठ नगरी।“

असं नामदेव अभिमानाने सांगतात. ‘अमृताहुनी गोड, नाम तुझे देवा’ असे म्हणत पंढरीचा महिमाही पटवून देतात. (Sant Namdev Abhang)

“देह जावो अथवा राहो, माझे तीर्थ पंढरी।”

अशा कितीतरी अभंगांतून नामदेवांचा विठ्ठलाविषयीचा श्रद्धाभाव व्यक्त झाला आहे. नामदेवांनी विठ्ठलाविषयी ज्या उत्कटेने रचना लिहिल्या, त्याच उत्कटतेने अनेक संतांचं वर्णन काव्यात केलं आहे. साधी, पण भावोत्कट अभिव्यक्ती हे नामदेवांच्या काव्यरचनेचे वैशिष्ट्य आहे. त्यांच्या उत्कट ईश्वरभक्तीचा अत्यंत विलोभनीय असा आविष्कार काव्यात जाणवतो. त्यांच्या रसाळ वाणीची व अर्थपूर्ण अभंगाची महतीसांगणाऱ्या किती तरी कथा प्रचलित आहेत.

महाराष्ट्राच्या पलीकडे जाऊन पंजाबमध्ये पोहोचलेल्या भगवत-धर्माचे ते आद्य समर्थक आहेत. हिंदी आणि पंजाबी भाषेतही त्यांनी काही भजन लिहिले. कीर्तन करताना त्यांची भक्ती आणि कौशल्य इतके उच्च दर्जाचे होते की असे म्हटले जाते की भगवान पांडुरंगसुद्धा त्यांच्या नादात चालले होते. वारकरी संप्रदायाचे समर्थक असूनही संत नामदेव यांनी देशभर धार्मिक ऐक्य स्थापित केले.

सर्व प्राणिमात्राच्या ठिकाणी भगवद्भाव मानणं हा जो भक्तियोग ज्ञानदेवांनी सांगितला, तोच भागवतधर्म. त्यांच्या शब्दांमध्ये समदृष्टी आहे, व्यापकपणा आहे, आणि आल्हादही आहे. त्यामुळे नामदेवांच्या रचना मनाला स्पर्श करतात.

संत ज्ञानेश्वरांनी एका ओवीत जे मूळ तत्त्व सांगितलं, ते संत नामदेवांनी केवळ स्वीकारलं असंच नाही तर ते अंगीकारलं, त्यामुळे त्यांना जो अनुभव आला, तो त्यांनी आपल्या साहित्यातून सर्वसामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवला. नामदेवांनी समाज जागृतीचे महान कार्य केले. संसारात राहून संसाराचा उपभोग जरूर घ्यावा; परंतु नित्य जागृत राहावं, अनासक्त असावं. वेळोवेळी ईश्वराची भक्ती करावी. अशा या भक्ताच्या रक्षणासाठी साक्षात् विठ्ठल सुदर्शनचक्र घेऊन दारात उभा असतो. नामदेवांच्या तत्त्वज्ञानाचा गाभा म्हणजे नामस्मरण होय.

नामदेवांनी विठ्ठलभक्तीबरोबरच व्यावहारिक व प्रापंचिक जीवनावरही अभंगांद्वारे भाष्य केले आहे. चंचल मनाविषयी ते म्हणतात,

“मन केले तैसे होय, धाडिले तेथे जाय।“

नामदेवांचे अभंग, कविता अतिशय तरल, अर्थपूर्ण व भावस्पर्शी आहेत. त्यांच्या काव्याचे वर्णन संत तुकारामांनी अचूक शब्दात केले आहे, ते असे…
‘कविता गोमटी नामयाची’

नामदेवने असंख्य अभंग लिहिले. ते महाराष्ट्रात आणि पंजाबमध्ये अत्यंत लोकप्रिय होते आणि त्यांचे काही श्लोक आदि ग्रंथात समाविष्ट आहेत, शीख धर्माचे पवित्र शास्त्र. नामदेव यांनी भक्तीमय कवितेची परंपरा प्रेरित केली, जी महाराष्ट्रात चार शतकांपर्यंत चालू राहिली, ज्याचा शेवट महान भक्ती कवी तुकारामांच्या कार्याने झाला.

अशा या नामदेवांनी अज्ञानाला दूर सारत कीर्तनाच्या माध्यमातून ज्ञानाचा दीप लावण्याचे महान कार्य केले. खऱ्या अर्थाने नि:स्वार्थी भावनेने त्यांनी ज्ञानदेवांनी लावलेल्या भागवत पंथाच्या रोपट्याचा महावृक्ष केला.

नामदेवांचे सामाजिक/आध्यात्मिक कार्य
नामदेवांनी उत्तर भारतात तब्बल चोपन्न वर्ष समाज जागृतीसाठी आध्यात्मिक कार्य केले. अवघ्या महाराष्ट्रात ज्ञानदेव, नामदेवाबरोबरच आध्यात्मिक भक्तिगंगेत पुढे एकनाथ, तुकाराम, रामदास हे सामील झाले आणि या पंच संतकवींनी अज्ञानी मनात ज्ञानाचे दीप प्रज्वलित करण्याचे मौलिक काम केले.

त्यानंतर नामदेवांनी महाराष्ट्रापासून ते पंजाबपर्यंत भागवत संप्रदायाचा प्रचार व प्रसार केला. त्यांनी गुजरात सौराष्ट्र राजस्थान पंजाब असा प्रवास करीत कीर्तनाद्वारे भागवत संप्रदायाचे प्रबोधन केले. राजस्थानातील जयपूर, भरतपूर, बिकानेर, अलवर अशा मोठ्या शहरातून नामदेवांची मंदिरं आहेत. तसेच त्यांच्या नावाच्या शाळाही आहेत.

राजस्थानमध्ये अठरा जिल्ह्यातील बावन्न गावांमधून नामदेवांची मंदिरं आजही पाहायला मिळतात. सातशे वर्षापूर्वी नामदेवांनी भारतभर धर्मकार्य केले, ही खरोखर आश्चर्याची गोष्ट आहे. संत नामदेवांनी ‘आदि’, ‘तीर्थावळी’ व ‘समाधी’ अशी त्रिखंडात्मक चरित्रकार रचना संत ज्ञानेश्वरांच्याजीवनावर केली आणि ‘आद्य पद्य चरित्रकार’ म्हणून संत नामदेवांचा गौरव केला गेला.

संत ज्ञानदेवांना समकालीन असलेले संत नामदेव यांनी तर भगवत धर्माची पताका महाराष्ट्राबाहेर द्वारका, मारवाड, बिकानेर, मथुरा, हरिद्वार पंजाबपर्यंत फडकवली, पंढरपुरातील विठ्ठलाच्या परिसरात सीमित झालेल्या भक्तिकेंद्राला त्यामुळे व्यापक क्षेत्र मिळालं. खरंतर नामदेवांच्या नामामध्येच नाम हाची देव आहे.

घोमान हे बाटला शहराच्या दक्षिणपूर्व दिशेला 26 कि.मी. आणि श्री हरगोबिंदपूरपासून 10 कि.मी. अंतरावर आहे. ते श्री हरगोबिंदपूरच्या पश्चिमेस दिशेने आहे. घोमान संत नामदेवांशी संबंधित आहेत. संत नामदेव हे या शहराचे संस्थापक होते आणि 17 वर्षे त्यांनी येथे ध्यान केले. येथे त्याने चमत्कारिक कामे केली. या मंदिराचे पूर्व प्रवेशद्वार नामदेव दरवाजा म्हणून ओळखला जातो. गर्भगृहात विठोबाची स्थिर प्रतिमा आहे.

भागवत धर्माची पताका उत्तरेत नेणारे नामदेव हे पहिले संत होते. नामदेवांनी पंजाबमध्ये भक्तिमार्गाचा शुभारंभ केला आणि रामानंद, कबीर व नानक अशा संतांना प्रेरणा मिळाली. शीखबांधवांच्या ‘श्री गुरुग्रंथसाहेब’ या धर्मग्रंथात संत नामदेवांची एकसष्ट हिंदी पदे आहेत त्यास “बाबा नामदेवजी की मुखबानी” म्हणून ओळखले जाते.

दुःखापासून मुक्ती मिळवून सुख, शांती समाधान मिळविण्यासाठी नामस्मरणाचा सोपा मार्ग पीडित जनतेला दिला. लोकांना कर्मकांडापासून परावृत्त करून खरा धर्म सर्वसामान्याच्या मनात रुजवाला. अखंड आयुष्यभर भ्रमण करत विश्वशांतीचे स्वप्न साकार केले. ज्ञानदेवांनी केलेली विश्वकल्याणाची प्रार्थना नामदेवांनी अंगीकारत सार्थ केली.

संत नामदेव महाराज यांची समाधी

ऐंशी वर्षे वय झाल्यानंतर नामदेवांनी देह त्यागण्याचे ठरविले. त्यांनी विठ्ठलापुढे जाऊन आज्ञा द्यावी अशी आषाढ शुद्ध एकादशी,शके १२७२ रोजी विनंती केली. त्यानंतर आषाढ वद्य त्रयोदशी,शके १२७२ ह्या दिवशी त्यांनी पंढरपूर येथे विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारातील पहिल्या पायरीखाली त्यांनी समाधी घेतली.